Demiryolu taşımacılığı, yalnızca bir ulaşım biçimi değil, aynı zamanda kendine özgü normlar, davranışlar ve değerler bütünüyle yaşayan bir kurumsal kültür alanıdır. Bu kültür, tarihsel gelişim süreci içinde demiryolu çalışanlarının mesleki alışkanlıkları, güvenlik anlayışları ve kurumsal gelenekleriyle şekillenmiştir. Bu bölümde demiryolu kültürü tanımlanmakta, temel bileşenleri ele alınmakta ve farklı ülkelerden örneklerle karşılaştırmalı olarak incelenmektedir.
Demiryolu Kültürü, bir demiryolu organizasyonunun normlarını, sembollerini, teknik bilgi birikimini, güvenlik anlayışını ve iş süreçlerine ilişkin tutumlarını kapsayan kolektif bir anlayıştır.
Başlıca Bileşenleri:
- Güvenlik kültürü
- Zamana ve prosedüre saygı
- Teknik bilgi aktarımı
- Hiyerarşik yapı
- Disiplinli iletişim
- Kurumsal aidiyet
Türkiye'de Demiryolu Kültürü (TCDD Örneği)
Tarihsel Arka Plan:
TCDD (Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları), Osmanlı’nın son dönemlerinden devralınan bir teknik gelenekle, 1920’lerden itibaren modernleşme hamlesinin temel taşı olmuştur. Bu süreçte demiryolu çalışanları, yüksek disiplin ve özveri ile tanınmıştır.
Temel Özellikler:
- “Rayda disiplin” anlayışı yaygındır.
- Tecrübeli personel, genç personele “usta-çırak” ilişkisiyle bilgi aktarır.
- Personel, "makinistlik babadan oğula geçer" sözüyle vurgulanan aile geleneği içerisindedir.
- Kıyafet, hitap ve davranışta belirli kurumsal kalıplar vardır.
- Tren kazaları sonrasında, teknik nedenlerin yanında insani faktörler öne çıkarılır; sorgulama ve öğrenme kültürü etkindir.
Örnek:
2004 Pamukova tren kazasından sonra, TCDD içinde sadece teknik nedenler değil, personelin eğitim düzeyi, vardiya süreleri ve iletişim protokolleri de gözden geçirilmiştir. Bu yaklaşım, demiryolu kültürünün sadece “mekanik” değil, aynı zamanda “insani” yönlerini de barındırdığını gösterir.
Japonya'da Demiryolu Kültürü (Shinkansen Örneği)
Temel Özellikler:
- Aşırı dakiklik (ortalama gecikme süresi: 30 saniyenin altındadır)
- Her sabah makinistlerin “gözle gösterip sesle tekrar ettiği” ritüeller vardır (→ shisa kanko yöntemi)
- Yüksek teknoloji ile insan disiplini iç içe geçmiştir.
- Her tren seferinden sonra yapılan detaylı temizlik ve bakım, iş ahlakının bir parçasıdır.
Bir Shinkansen treninin temizlik ekibi, 7 dakika içinde vagonları mükemmel şekilde temizler. Bu operasyon “7-minute miracle” (7 dakikalık mucize) olarak adlandırılır ve Japon demiryolu kültürünün sembollerindendir.
Demiryolu kültürü, ülkelerin tarihsel gelişimi, teknolojik düzeyi ve toplumsal değerleriyle şekillenir. Türkiye’nin TCDD örneğinde olduğu gibi, deneyim aktarımı ve kurumsal aidiyet yüksek olsa da, Japonya’daki gibi sistematik güvenlik alışkanlıklarının kazandırılması ve İngiltere’deki gibi sistemsel hata analizi yöntemlerinin uygulanması kültürün daha da güçlenmesine katkı sağlayacaktır.
Öneriler:
- Kurum içi kültürel bellek oluşturulmalı.
- Güvenlik kültürü “proaktif” hâle getirilmeli.
- Yeni nesil çalışanlara kültür aktarımı stratejik hâle gelmeli.
- Uluslararası iyi uygulamalar kültüre entegre edilmeli.
